Over kachels en haarden

Dat zwarte ding rechts op de foto is dus niet de helm van Darth Vader maar een kachel van het merk Permanent. Het is de omslag van een boekje dat ik tegenkwam in een van de dozen die mijn moeder me had meegegeven met spullen die weg kunnen, hetzij naar de Meimarkt hetzij op Markplaats. Hetzij in de open haard als ik die zou hebben. Waarschijnlijk hebben mijn ouders dit boekje ooit gekregen bij aanschaf van hun eerste kolenkachel, waarbij ik kan vermelden dat ik zelf nog vele kolenkitten vanuit de kelder naar de tweede verdieping van onze flat heb gesjouwd. En mijn vader vele zakken van 50 kilo op zijn schouders naar kelders van klanten omdat hij een aantal jaren gewerkt heeft als kolenboer.

De Haard in ons Volksleven van D. J. van der Ven vertelt over de geschiedenis van de haard en de betekenis ervan in het leven van den mensch. Ik wilde het even snel doorbladeren maar het staat zo vol met leuke weetjes dat ik het uiteindelijk helemaal uitgelezen heb. Zo ken ik al lang het spreekwoord ‘Waar rook is is vuur’, maar in de tijd van de eerste haarden was andersom minstens zo belangrijk. Waar rook was stond een haard, en als je permanent ergens een vuurtje brandend wist te houden mocht je je eigenaar noemen van die plek en dat huis. Eigen haard was dus echt goud waard.

De schoorsteen was een verbinding tussen hemel en aarde, en ook baby’s werden daarom bezorgd door de schoorsteen. ‘Uiver uiver Piepepoot, breng een kindje in moeders schoot’, met daarbij een tekening van een vrouw die een kindje opvangt in haar schort. Iets verderop in het boekje komt ook Sinterklaas voorbij. ‘Die wondre Heilige, zo vermaard, die schoenen vult bij hopen en liefst door schoorsteenpijpen vaart, al staan de deuren open’. Geschenken werden door de schoorsteen geworpen waardoor de Zwarte Pieten het huis binnen konden komen. Klompen werden gezet met worteltjes, wat eigenlijk huisoffers waren op het haardaltaar, helaas ‘in de moderne flatwoningen onzer grote steden nuchter gerationaliseerd tot de radiator’. Een rokende schoorsteen lijkt op een rokende pijp. In 1825 schiep ene Moritz von Schwind daarom een rokend schoorsteenmannetje, twintig jaar later opnieuw door hem opgevoerd in een ander verhaal als Heer Winter die we nu allemaal kennen als de Kerstman.

Als bijlage bij dit boekje zijn instructies hoe men een haard of kachel moet stoken, waarbij vermeld wordt dat vanuit hygiënisch oogpunt kachels en haarden met vaste brandstof veruit de voorkeur genieten omdat voor de verbruikte brandstof weer ‘nieuwe versche lucht wordt aangezogen via reten en kieren’. De slogan achterop het boekje kan ik echter niet zo goed plaatsen. Op één lijn: anthraciet en zonneschijn. Kolen stoken betekent meer CO2 in de atmosfeer waardoor deze opwarmt, maar dat betekent niet persé meer zonneschijn, zeker niet vlak in de buurt van een schoorsteen. Jammer genoeg kan ik het deze brandstoffenhandelaar ook niet meer vragen. Ik heb net even gebeld met telefoonnummer 2239 in Sittard, maar dat blijkt een niet bestaand nummer te zijn.